Θυμηθείτε τη γλυκιά γεύση των εκλεκτών καρπών του… Αναλογιστείτε την ευχαρίστηση που πλημμυρίζει τον οργανισμό σας, όταν απολαμβάνετε ένα ποιοτικό κρασί… Και αποφασίστε να ξεκινήσετε την καλλιέργειά του! Ακόμα και μόνο με ένα κλήμα, ακόμα και σε άνετη γλάστρα, να είστε σίγουροι ότι θα δοκιμάσετε τα πιο νόστιμα σταφύλια και γιατί όχι, το πιο καλό κρασί: το δικό σας!
Το αμπέλι είναι ένα χαρισματικό φυτό. Χιλιάδες χρόνια τώρα, καλλιεργείται και εξελίσσεται με τη βοήθεια της φύσης, του ανθρώπου και της επιστήμης. Έτσι, έχουν δημιουργηθεί πολλές ποικιλίες, οι οποίες παράγουν καρπούς με ξεχωριστά χαρακτηριστικά, για να “εξυπηρετήσουν” διάφορες καταστάσεις και να ικανοποιήσουν ξεχωριστές επιθυμίες. Πάντως, όλα τα σταφύλια κρύβουν νόστιμα μυστικά και χωρίς αμφιβολία, διαθέτουν καταπληκτικές ιδιότητες!
Το σπουδαιότερο είδος και το πλέον σύνηθες καλλιεργούμενο αμπέλι είναι το Vitis vinifera var. laciniosa (L.) της οικογένειας Vitaceae ή αλλιώς, άμπελος η οινοφόρος ή η ευρωπαϊκή.
Ο κύριος διαχωρισμός των σταφυλιών βασίζεται στις χρήσεις για τις οποίες προορίζονται. Υπάρχουν ποικιλίες για δημιουργία επιτραπέζιων σταφυλιών και άλλες για παραγωγή κρασιού. Σίγουρα, γίνεται διαχωρισμός και ανάλογα με την εποχή ωρίμανσης, αφού οι καρποί τους σχηματίζονται τους θερινούς μήνες και ωριμάζουν σταδιακά, κυρίως από αργά το καλοκαίρι μέχρι και μέσα στο φθινόπωρο, αν και εδώ υπεισέρχεται και ο παράγοντας του κλίματος της περιοχής.
Η εμφάνιση
Το σπουδαίο φυτό εξελίσσεται ως παρουσία διαφορετικά, ανάλογα με την ποικιλία στην οποία ανήκει, τις τοπικές συνθήκες, αλλά και σύμφωνα με τον τρόπο διαμόρφωσης της καλλιέργειας. Σε μεγάλες εκτάσεις κυρίως, εμφανίζεται ως μικρός θάμνος ή ως ιδιόμορφο αναρριχώμενο, που απλώνει τα κλαδιά του πάνω σε γραμμικά σχήματα. Συχνά, αναπτύσσεται πολύ και με τους μακρείς βλαστούς του καλύπτει ακόμα και πέργολα, αποκαλύπτοντας τον όρο της “κρεβατίνας”.
Μη σας ξενίζει η ποικιλομορφία του και μη σας προβληματίζει στη σκέψη και μόνο η περιποίησή του. Μπορείτε και σεις τώρα να ξεκινήσετε την καλλιέργεια του δικού σας αμπελιού σε έδαφος ή και σε άνετα, βαθιά δοχεία, αρκεί στη συνέχεια σιγά – σιγά με προσεχτικά βήματα να προχωράτε στις φροντίδες του.
Ούτως ή αλλιώς, “η αρχή είναι το ήμισυ του παντός” και η κατάλληλη φύτευση είναι η βάση για την επιτυχία του αμπελιού σας, είναι εκείνη που θα κρίνει την σωστή εγκατάστασή του και τη μελλοντική πρόοδό του!
Η καλλιέργεια της αμπέλου ( Vitis vinifera L.) είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες καλλιέργειες της Ελλάδας, ακόμα και από τα αρχαία χρόνια.
Κλιματολογικές συνθήκες
Το αμπέλι καλλιεργείται σε διάφορες τοποθεσίες, ορεινές, αλλά και πεδινές, δείχνοντας πάντα ιδιαίτερη προτίμηση σε θέσεις με ήπιες συνθήκες. Aνάλογα με την ποικιλία, προσαρμόζεται και σε διάφορα υψόμετρα, αρκεί να μην παρατηρούνται πρώιμες φθινοπωρινές παγωνιές, αλλά ούτε και όψιμοι ανοιξιάτικοι παγετοί. Αντέχει καλά μέχρι τους -8 βαθμούς Κελσίου και κινδυνεύει σοβαρά κάτω από τους -12 βαθμούς. Σε υψόμετρα πάνω από 500 μέτρα, καλό είναι να καλλιεργείται μόνο σε ηλιόλουστη και εξαιρετικά απάνεμη τοποθεσία. Εξάλλου, σε όλα τα μέρη το άπλετο ηλιακό φως είναι απαραίτητο και οι νότιες εκθέσεις, ιδανικές για την καλλιέργειά του, αρκεί να μην επικρατεί το καλοκαίρι υπερβολική ζέστη.
Αν επιθυμείτε να εγκαταστήσετε τον δικό σας εκτεταμένο αμπελώνα, απευθυνθείτε στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και στην Ιστοσελίδα του για σημαντικές πληροφορίες καλλιέργειας και επιλογή ποικιλίας στην τοποθεσία σας, ενώ θα μάθετε και για το σχετικό νομικό καθεστώς ( http://www.minagric.gr/index.php/el/for-farmer-2/crop-production/polylikomenu/552-nomothesia-polyliko/texn-kanonismoi-polyliko-cat/2778-ampeli ) .
Σχετικά με τις κλιματολογικές συνθήκες, όσον αφορά την καλλιέργεια αρκετών πρέμνων, σύμφωνα με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ( http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Georgika_Farmaka/olokl_fitoprostasia/ampeli_dec2015.pdf ), ένας αμπελώνας ιδανικά πρέπει να εγκαθίσταται σε υψόμετρο από 100 μ. έως και 600 μ. , ενώ πλέον κατάλληλα εδάφη θεωρούνται τα επικλινή, όπως είναι οι πλαγιές των λόφων. Επίσης, σύμφωνα με την ίδια πηγή, πρέπει να αποφεύγεται η εγκατάσταση του αμπελώνα σε περιοχές με παγετούς νωρίς την άνοιξη και σε πολύ υγρές τοποθεσίες.
Το αμπέλι είναι “ντελικάτο” φυτό, υποφέρει από τους κρύους χειμώνες και την παγωμένη άνοιξη, αλλά και την ξηρασία και τις υπερβολικές βροχές. Η καλλιέργεια του αμπελιού είναι τέχνη, πρέπει να ξέρει κανείς πώς να διαβάζει την κατάσταση του ίδιου του αμπελιού, να ξέρει πώς να το λιπαίνει, να το προστατεύει από τα παράσιτα και να κατανοεί πότε πρέπει να το χαϊδεύει ( https://www.enolike.it/the-history-of-the-vine/?lang=en ).
Εδαφικές προϋποθέσεις
Το αμπέλι ζει σε διάφορα εδάφη, αλλά προοδεύει σε πλούσια, δροσερά και καλά αποστραγγιζόμενα. Πάντα πρέπει να αποφεύγονται τα βαριά και υγρά χώματα. Επίσης, καλό είναι να ξέρετε ότι σε πολύ γόνιμο έδαφος παράγονται άφθονα φύλλα σε βάρος των καρπών. Μια μέση εδαφική κατάσταση λοιπόν, όπου δεν συγκρατείται υπερβολική υγρασία, μπορεί να δώσει στο αμπέλι σας όλα εκείνα που χρειάζεται.
Η επιλογή
Ανάλογα με την περιοχή στην οποία βρίσκεστε, πρέπει να διαλέξετε και τα φυτά, τα οποία θα μεγαλώσετε. Αν οι θερμοκρασίες μέσα στο φθινόπωρο πέφτουν έντονα, πρέπει να καταλήξετε σε πρώιμες ποικιλίες, για να προλαβαίνουν να ωριμάζουν τους καρπούς τους, ή αντίθετα σε όψιμες. Ρωτήστε επαγγελματίες καλλιεργητές για τις καθιερωμένες στον τόπο σας ποικιλίες και μετά σκεφτείτε καλά τι περιμένετε εσείς από το δικό σας αμπέλι. Έτσι, θα καθοδηγηθείτε στις επιτραπέζιες ή και στις οινοποιήσιμες ποικιλίες. Μην ξεχνάτε ότι ακόμα και από ένα φυτό μπορείτε να παράγετε άφθονα σταφύλια ή να βγάλετε το δικό σας κρασί. Στη συνέχεια επισκεφτείτε ένα μεγάλο φυτώριο και εντοπίστε τον υπεύθυνο, ο οποίος μπορεί να είναι και γεωπόνος, με την κατάλληλη επιστημονική κατάρτιση. Περιγράψτε τις συνθήκες τις περιοχής, τις θερμοκρασίες που επικρατούν, το υψόμετρο και το έδαφος. Φυσικά, πρέπει να αναφερθείτε και στο πόσα φυτά μπορείτε να καλλιεργήσετε, καθώς και τις κατηγορίες που θέλετε να ανήκουν.
Η επιλογή των ποικιλιών δεν είναι εύκολη υπόθεση και ποτέ δεν πρέπει να γίνεται τυχαία. Ακόμα και για ένα μόνο φυτό. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη χώρα μας οι πιο γνωστές ποικιλίες για επιτραπέζια σταφύλια είναι οι πρώιμες Ροζακί, Μοσχάτο και Σουλτανίνα, καθώς και η όψιμη Σιδερίτης. Για κρασί είναι οι πρώιμες Αθήρι (ποικιλία των Κυκλάδων) και Σαμιώτικο, αλλά και οι σχετικά όψιμες Ναούσης και Νεμέας.
Ένα κλήμα, δηλαδή ένα φυτό αμπέλου ή πρέμνο, όπως αλλιώς αποκαλείται, έχει τη δυνατότητα να παράγει κατά μέσο όρο πέντε (5) kg σταφύλια. Εξάλλου, οι αμπελοκαλλιεργητές υποστηρίζουν ότι από ένα (1) kg σταφύλια, μπορείτε να γεμίσετε μία φιάλη κρασί, που έχει περιεκτικότητα συνήθως 750 ml. Όλα βέβαια εξαρτιούνται από διάφορους παράγοντες και κυρίως από την ηλικία της αμπέλου και τις φροντίδες που δέχεται.
Προσοχή στην φυλλοξήρα:
Αποφύγετε να υιοθετείτε μοσχεύματα για να μεγαλώσετε νέα φυτά αμπέλου. Η φυλλοξήρα καραδοκεί. Και αν δεν την ξέρετε, τώρα πρέπει να την μάθετε. Είναι η ασθένεια που για χρόνια εξόντωνε χιλιάδες πρέμνα. Ευτυχώς όμως, τον 19ο αιώνα διαπιστώθηκε ότι οι αμερικάνικες ποικιλίες ήταν ανθεκτικές και ικανές να της αντισταθούν. Έτσι, οι αμπελώνες στην Ευρώπη ξεριζώθηκαν και μετά από απολύμανση εδάφους, αντικαταστάθηκαν από τις αμερικάνικες ποικιλίες. Με το πέρασμα των χρόνων οι συγκεκριμένες χρησιμοποιήθηκαν ως υποκείμενα πάνω στα οποία εμβολιάζονταν, όπως συμβαίνει και σήμερα, οι διάφορες -τοπικές ή ξενικές- ποικιλίες. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται ο μεγαλύτερος κίνδυνος να ξεραθεί το αμπέλι απροειδοποίητα.
Γι’ αυτό θυμηθείτε, δεν αρκεί μόνο να επιλέξετε την κατάλληλη ποικιλία. Πρέπει να είναι και εμβολιασμένη πάνω σε αμερικάνικο υποκείμενο. Έτσι, έχετε έναν ακόμα λόγο να προμηθευτείτε τα φυτά σας από ένα υπεύθυνο και πιστοποιημένο φυτώριο.
Η φύτευση
Τα εμβολιασμένα αμπέλια στις ζεστές περιοχές της χώρας μας μπορούν να φυτευτούν ακόμα και Νοέμβριο, αλλά καλύτερα η εγκατάσταση να γίνεται τον χειμώνα και ιδανικά Φεβρουάριο με αρχές Μαρτίου. Σε ψυχρές περιοχές, περιμένετε την άνοιξη -μέχρι νωρίς τον Απρίλιο- για να αποφύγετε τον κίνδυνο της παγωνιάς. Πάντως, η ημερομηνία φύτευσης εξαρτάται και από διάφορους παράγοντες, όπως από τυχόν μικροκλίμα της περιοχής και από την ποικιλία της αμπέλου.
Οι θέσεις
Αν πρόκειται να καλλιεργήσετε ομαδικά το αμπέλι σας, πρέπει πριν φυτέψετε να εντοπίσετε τα σημεία, όπου θα αναπτυχθούν τα φυτά σας. Οι αποστάσεις φύτευσης ορίζονται κυρίως ανάλογα με το πόσο καλό είναι το χώμα. Έτσι, σε φτωχό έδαφος καλλιεργήστε ανά 2 μέτρα, ενώ σε γόνιμο ανά 1 μέτρο. Αν έχετε αποφασίσει να καλλιεργήσετε μια κάπως μεγάλη έκταση σε γραμμικό σχήμα, οι αποστάσεις φύτευσης είναι 2 – 2,50 μ. μεταξύ των γραμμών και τουλάχιστον 1,00 μ. μεταξύ των πρέμνων.
Τα βήματα:
- Σκάψτε καλά το έδαφος, απομακρύνετε πέτρες και ξένα υλικά, ψιλοχωματίστε όσο είναι δυνατόν.
- Σε κάθε άνοιγμα που κάνετε για να φυτέψετε, δηλαδή σε λάκκο φύτευσης, περίπου 40 εκ. βάθος και διάμετρο ανοίγματος, ενσωματώστε με το χώμα που θα βγάλετε -και θα επανατοποθετήσετε- δύο (2) λίτρα κομπόστ, όπως το compost posidonia® , ένα άριστο φυσικό βιολογικό προϊόν, με λιπασματικές ιδιότητες ( https://www.compost.gr/ ).
- Για φύτευση σε μεγάλες γλάστρες με διάμετρο ανοίγματος 50 εκ. και με ύψος 40 εκ., τοποθετήστε ελαφρύ μείγμα από καλό χώμα κήπου ανακατεμένο με αρκετό κομπόστ, όπως το προαναφερόμενο compost posidonia® , πάνω από χαλίκια που θα βάλετε στη βάση της γλάστρας για να καλύψουν τα απαραίτητα ανοίγματα αποστράγγισης.
- Πριν μεταφέρετε το νεαρό φυτό στη νέα του θέση, κόψτε τις ρίζες του στα 4 με 5 εκ. και κλαδέψτε το βλαστό του εμβολίου στο 2ο ή 3ο μάτι.
- Η φύτευση γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να προεξέχει ο βλαστός του εμβολίου περίπου 4 εκ. από το έδαφος.
- Στη συνέχεια πραγματοποιείται πότισμα και σκέπασμα το εμβολίου με ψιλό ελαφρύ χώμα για προστασία από τις χαμηλές θερμοκρασίες.
- Την άνοιξη, κάνοντας κάπου-κάπου σκάλισμα και πότισμα, θα εμφανιστούν οι νεαροί βλαστοί -2 ή 3 ανάλογα με τα πόσα μάτια αφήσατε. Τότε διαλέξτε τον πιο γερό για να γίνει ο κεντρικός “κορμός” και στερεώστε τον κάθετα με ένα στήριγμα, αφήνοντας τον άλλο ή τους άλλους να εξελιχθούν, γέρνοντας τους στο πλάι και κορυφολογώντας τους. Αν θέλετε να αναπτυχθεί ο βλαστός-κορμός πιο εύκολα, την πρώτη χρονιά κρατήστε μόνο αυτόν.
Το πότισμα
Το πότισμα, μετά από σκάλισμα, ανάλογα με τον καιρό και τις βροχές, είναι απαραίτητο -κυρίως από Μάρτιο μέχρι και Οκτώβριο- για να εξασφαλίσει στα νεαρά, αλλά και στα παραγωγικής ηλικίας κλήματα, μια κανονική εδαφική υγρασία, φροντίζοντας όμως, ποτέ να μην παραμένει λασπωμένο το χώμα.
Γενικά, η κρίσιμη χρονική περίοδος για νερό είναι από Ιούνιο μέχρι και Αύγουστο.
Σε περίπτωση που επιλέξετε γραμμική φύτευση στον αμπελώνα σας, ιδανικά εγκαταστήστε και ένα αυτόματο σύστημα άρδευσης, όπως είναι η επιφανειακή άρδευση με σταγόνες. Έτσι, θα ρυθμίζετε εσείς και θα ικανοποιείτε ανάλογα τις ανάγκες του αμπελιού σας.
Θυμηθείτε: τα πρώτα χρόνια η άρδευση είναι απαραίτητη και πρέπει να είναι τακτική. Στη συνέχεια, εξαρτάται από την ποικιλία, το έδαφος, τις βροχοπτώσεις, την εποχή και κυρίως από το στάδιο που βρίσκεται το φυτό.
Προσοχή: Αν πρόκειται να καλλιεργήσετε λίγα φυτά, έως και ένα (1) μόνο, ποτίζετε με το χέρι, αποφεύγοντας το βρέξιμο της βλάστησης, επειδή όπως και το πολύ υγρό έδαφος, ευνοεί επικίνδυνες ασθένειες.
Το κοσπόστ θεωρείται ιδανική τροφή για το αμπέλι σας. Μην ξεχνάτε να το προσθέτετε νωρίς την άνοιξη κάθε χρόνο και ανάλογα με την κατάσταση της υγείας των φυτών σας, αλλά και τις ελλείψεις του εδάφους, να επαναλαμβάνετε, χωρίς υπερβολές.
Το κλάδεμα
Καθώς το αμπέλι αναπτύσσεται, χρειάζεται κλάδεμα για να διαμορφωθεί σωστά, ανάλογα κυρίως με την ποικιλία, αλλά και τον τόπο καλλιέργειας. Οι χαμηλές μορφές προτείνονται ειδικά για άγονα μέρη, αλλά και για τοποθεσίες με ακραίες καιρικές συνθήκες. Εξάλλου αυτή τη μορφή -κοντό κυπελλοειδές σχήμα- προτιμούν κυρίως οι ποικιλίες κρασοστάφυλων. Σε καλύτερες συνθήκες το κλήμα μπορεί να αποχτήσει ψηλό κορμό και κυπελλοειδές σχήμα ή να εξελιχθεί σε -μονόπλευρο ή αμφίπλευρο- γραμμικό, στερεώνοντας τις κληματίδες του πάνω σε ειδικές νημάτινες γραμμές.
Φυσικά, σε δροσερές και γενικά ευνοϊκές για το αμπέλι καταστάσεις, είναι εύκολο -χρησιμοποιώντας την κατάλληλη ποικιλία- να εξελιχθεί σε κρεβατίνα. Ψηλά σχήματα γενικά αποχτούν τα φυτά για επιτραπέζια σταφύλια. Για όλα τα παραπάνω λάβετε υπόψη ότι υπάρχουν και εξαιρέσεις στον κανόνα, αφού η φύση και ο άνθρωπος μπορούν να καταφέρουν με τη συνεργασία του αμπελιού πολλά και διαφορετικά στην πράξη από εκείνα που φαίνονται ότι ισχύουν βάσει επιστημονικών δεδομένων.
Το κλάδεμα -διαμόρφωσης στην αρχή και παραγωγής αργότερα– γίνεται κάθε χρόνο Φεβρουάριο με αρχές Μαρτίου, ανάλογα κυρίως με το κλίμα της περιοχής και μάλιστα, όταν δείτε την έναρξη της δακρύρροιας, δηλαδή μόλις παρατηρήσετε την εκροή χυμού από τις τομές του κλαδέματος, που σηματοδοτεί και την έναρξη της νέας βλάστησης. Κλαδεύετε πάντα µε ξηρό καιρό, αποφεύγοντας τις μεγάλες τομές, πάντα με καθαρό και καλό κλαδευτήρι. Απαραίτητα θεωρούνται και τα χλωρά κλαδέματα, άνοιξη και καλοκαίρι. Σε κάθε περίπτωση, ακολουθείται το σχήμα ανάπτυξης του φυτού, για να διατηρείται η συγκεκριμένη μορφή του.
